4. Iraultza Neolitikoa eta Metal Aroa

1. MESOLITOA

• Definizioa: Paleolitikotik Neolitikora iragateko garaia.
• Duela 12.000 urte inguru, Mesolitikoan, tenperatura igo egin zen. Gizon-emakumeek elikatzeko modu berrien bila hasi behar izan zuten.

2. IRAULTZA NEOLITIKOA: Neolitikoan gizakiak izan zituen aldaketen multzoa; garrantzitsuena gizakia harrapari izatetik ekoizle izatera iragatea izan zen.

3. NEOLITOA

• DEFINIZIOA: Neolito hitzak harri berria esan nahi du. Hala ere, aro honen ezaugarri nagusia nekazaritza eta abeltzaintza agertzea da. Gizakia sedentario bihurtu zen.
• EZAUGARRIAK:

- Tresnak: tresnak eta lanabesak hobetu eta tresna eta lanabes berri ugari sortu ziren. Zeramika agertu zen.

- Herrixkak: Herrixketan bildu ziren (Catal Hüyük, Jeriko).

- Ibaiertzetan kokatzen ziren eta etxeak pezozkoak ziren.

- Lan banaketa egin zen eta lanbide berriak sortu ziren. Trukean eta merkataritzan hasi ziren.

- Biztanleria: Elikadura hobetzearen ondorioz, biztanleria izugarri hazi zen.

4. METAL AROA

• Metalurgia:

- Metalak dituzten mineralak lantzeko teknika.- Hasieran soilik helburu estetikoetarako eta apaintzeko erabiltzen ziren.

- Gero, era guztietako tresnak egiten ziren: armak, lanabesak, apaingarriak...

- Metal nagusiak: Kobrea, Brontzea: (kobrea + eztainua), Burdina

• Arkitektura megalitikoa:

- Adierazpen erlijiosoaren ondorioa da: heriotza, astronomia...
- Monumentuak eraikitzeko harri handiak erabiltzen zituzten:

= Trikuharriak: zutikako bi harri edo gehiagorekin eta hauen gainean ezarritako beste batekin osatutako hilobiak ziren. Gorpuak hilobiratzen zituzten, banaka zein taldeka.

= Menhirrak: lurrean zutik sartutako harri handiak ziren.

= Cromlech: menhirrak borobilean kokatzen direnean. Gorpuak erraustu egiten zituzten eta ontzietan sartu ondoren lurperatzen zituzten.

= Errenkadak: menhirrak lerro batean edo paraleloan kokaturik.

5. NEOLITOA EUSKAL HERRIAN

• Kultura neolitoa garai eta erritmo desberdinetan hedatu zen.
• Euskal Herrian, K.a. 3000. urte inguruan agertu zen, baina k.a. 2000. urtera arte ez zen erabat zabaldu.
• Bi alde bereizten dira:

- Inguru atlantikoa iparraldean: malkartsuagoa, ez zen horren egokia nekazaritza-jarduerarako eta artzaintza zen nagusi.

- Inguru mediterranearra hegoaldean: nekazaritzari lotutako bizimodu sedentarioa garatu zen.

• Monumentu megalitikoak:

- Trikuharriak: k.a. 2500 urte inguruan hildakoak taldeko panteoietan lurperatzen zituzten (Sorginetxe, Sorginen txabola…)

- Menhirrak (Eteneta…)

- Harrespilak (Oianleku…)

- Brontze Aroa: mediterranear isurialdean agertuko dira lehen herrixkak (La Hoya...), jende gehiena haitzulo eta natur babesguneetan bizi baziren ere.