3. "XXI. mendeko gizarte demokratikoak"

1. Zer da agintea?

• Zer da agintea? Gizarteko beste kideekiko boterea edukitzea.
• Zertan datza politika? Agintea banatzea Politikaren bidez egiten da; gizarteak “agintea” ezartzeko duen modua da.

1.1. Agintea eta Estatua

• Zer da Estatua? Erakunde multzo bat da, agintea duena.. Estatuak ezartzen ditu antolaketa politikoa eta sistema ekonomikoa lurralde eta gizarte batean. Estatuak ez du beste erakunderik bere gainetik, subiranotasuna du.
• Zer aginte politiko mota daude? Agintari karismatikoa; agintari tradizionala; Agintari legezko-arrazionala (ordezkaritzaren bitartez).

2. Lehen demokrazia

• Zergatik da garrantzitsua atenastarren demokrazia? Greziako Atenas hiriak izan zuen lehen gobernu demokratikoa
• Zer ideia zor dizkio demokraizak liberalismoari? Batetik, erregearen mendeko izateari utzi, eta Estatu bateko herritar dira biztanleak; bestetik, alderdi politikoak dira gizarteko pentsaera desberdinen ordezkari.

3. Gaur egungo demokrazia

3.1 Demokraziaren oinarria: herri subiranotasuna:

• Zertan datza “herri subiranotasuna”? Herritar bakoitza du subiranotasuna, hau da, herriak.
• Zer lotura dago demokraziaren, herri subiranotasunaren eta sufragio unibertsalaren artean? Aginte legezko-arrazionala sufragio unibertsalaren bidez ezartzen da, hauteskundeen bitartez, alegia. Pertsona bat = boto bat.

3.2 Estatu demokratikoa eta giza eskubideak:

• Zer da Konstituzioa? Oinarrizko lege bat, non antolaketari buruzko printzipio oinarrizkoak, herritarren eskubideak, eta herritarrek zein ekonomia eta gizarte mota nahi dituzten jasotzen den.

4. Estatuaren botereak

4.1 Botere banaketa

• Zertan datza Estatuaren botere banaketa? Estatuak hiru botere ditu, eta modu autonomoan funtzionatu behar dute: Botere legegilea legeak egiteaz arduratzen da; Botere betearazlea legeak garatzeko beharrezko diren neurriaz arduratzen da.; Botere judiziala lege hausteak epaitzen ditu.
• Zein dira Parlamentuaren, Gobernuaren eta epaileen funtzioak? Parlamentuak legeak egin, gobernuak legeak betearazi, eta epaileak lege urratzeak epaitu.

4.2 Nola funtzionatzen dute Estatuaren botereek?

• Parlamentariek zergatik dute immunitate prozesala? Delitu gorian ez bada, epaileak ezin du parlamentari bat atxilotu edo auzipetu parlamentuaren baimenik gabe; arrazoia: epaileek legeen bozketetan ez oztopatzeko.

5. Zuzenbide Estatu sozial eta demokratikoa

5.1 Estatu demokratikoa eta eskubide politikoak

• Zer lotura dago eskubide eta erakundeen artean? Herritarren giza eskubideak bermatzeko behar diren erakundeak izan behar ditu Estatu demokratikoak.
• Nola bermatzen ditu Estatuak eskubide politikoak? Aukera politiko guztiak bermatzeko alderdi politikoak eta hedabideak (prentsa, telebista, irratia...); Hauteskundeak; Legebiltzarra edo parlamentua, herri subiranotasunaren ordezkaria.

5.2 Estatu demokratikoa eta eskubide sozialak

• Nola bermatzen ditu Estatuak eskubide sozialak?

- Lan duina edukitzeko eskubidea babesteko langileen sindikatuak daude; horrez gain, lanik gabe geratzen denerako 'Langabezia estaldura' dago eta erretiratuentzako pentsioak.

- Osasuna: prebentzio neurriak eta sendatze neurriak ziurtatzeko azpiegitura.

- Hezkuntza sare unibertsal, publiko eta doanekoa.

6. Demokraziaren prezioa

• Zer da Ogasuna? Ogasunak zergen bitartez eskubideen eskubideak betetzeko dirua biltzen du.
• Nola ordaintzen dira Estatu demokratikoak sortzen dituen gastuak? Zerga bilketarekin.

7. Demokraziarik eza: totalitarismoa

• Zer da faxismoa? Diktadore batek botere legegile eta betearazlea batzen ditu, eta botere judiziala kontrolatzen du.
• Zer da komunismo “erreala”? Ekonomiaren planifikazio politikoa inposatzen du, hauteskundeak eta alderdi politikoak debekatzen ditu.